Statystyka kolarska lat 1980—2000

Odznaki turystyki kolarskiej, ustanowione przed półwieczem przez Komisję Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK, są doskonałą zachętą do poznawania własnego kraju. Każdy, komu się marzy KOT w stopniu dużym, musi (bo taki jest wymóg regulaminowy), zwiedzić prawie całą Polskę.

Na duży srebrny stopień KOT turysta musi osobiście odwiedzić 3 parki narodowe, na stopień duży złoty — dalszych pięć. Na stopień duży srebrny zobowiązany jest obejrzeć 15 obiektów krajoznawczych o szczególnym znaczeniu dla ojczystej historii, na wyższy stopień — dalszych 25. Ten, kto zdobywa odznakę „Szlakiem zamków w Polsce”, musi dojechać na swym bicyklu łącznie aż do trzystu fortec; zrozumiałe jest, że rowerzysta pokonujący regulaminową trasę dużego rajdu kolarskiego dookoła Polski zobowiązany jest przejechać przez setki miast, miasteczek i wiosek, w tym tak znane z dziejów, jak Gdynia, Gdańsk, Malbork, Pieniężno, Białowieża, Sobibór, Krasiczyn, Dukla, Czorsztyn, Zakopane, Cieszyn, Siekierki, Szczecin, Wolin czy Kamień Pomorski. Tych oczywistych prawd nie musimy przypominać rowerzystom spod znaku PTTK, warto jednak zaznajomić z nimi tych naszych Czytelników, którzy z kolarstwem turystycznym stykają się po raz pierwszy.

Zastanówmy się, czy odznaki turystyki kolarskiej nie tracą na popularności, czy rowerzyści są przywiązani do organizacyjnego systemu odznak, czy amatorzy roweru są równomiernie rozmieszczeni po całym kraju, czy na mapie KOT występują białe plamy. Będziemy próbowali udzielić odpowiedzi na te pytania poprzez poddanie stosownym badaniom adnotacji w księdze weryfikacyjnej za lata 1980-2000. Badaniom poddamy najwyższe stopnie odznak kolarskich, uprawnienie do nadawania których jest rogatywą Komisji Turystyki Kolarskiej ZG PTTK.

Aby uzyskane dane liczbowe były porównywalne a jednocześnie przystające do obecnej rzeczywistości, posługiwać się będziemy mapą 16 województw, zgodnie z aktualnym podziałem administracyjnym kraju. Możemy to uczynić, bowiem w centralnej księdze weryfikacyjnej przy każdym nazwisku zdobywcy danego stopnia odznaki naniesiony jest jego adres zamieszkania.

Liczby zentowane w tabeli nr 1 wskazują, iż w omawianym okresie cykliści zdobyli łącznie 1422 wysokiej rangi odznaki turystyki kolarskiej PTTK, z tego 389 dużych złotych KOT oraz 187 KOT za wytrwałość, nadto 590 odznak dużego i małego kolarskiego rajdu dookoła Polski i 256 srebrnych oraz złotych odznak permanentnego rajdu kolarskiego „Szlakami zamków w Polsce”.

Z danych tabeli nr 1 możemy wysnuć wniosek, iż najbardziej wiernymi kolarstwu są mieszkańcy woj. śląskiego, którzy w omawianym okresie zdobyli 24,7% wszystkich przyznanych wówczas odznak kolarskich najwyższych stopni, co w liczbach bezwzględnych oznacza 351 KOT i im pokrewnych. Rowerzyści woj. mazowieckiego zdobyli w tym czasie 166 odznak, Opolszczyzny 142, a woj. zachodniopomorskiego 141 odznak.

Tabela 1
Odznaki turystyki kolarskiej PTTK przyznane przez referat weryfikacyjny KTKol. ZG PTTK w latach 1980-2000 wg rodzajów, stopni i miejsca zamieszkania zdobywców

Źródło: obliczenia własne.

Nikłymi natomiast efektami mogą się wykazać rowerzyści zamieszkujący północno-wschodnie tereny naszego kraju: mieszkańcy woj. podlaskiego zdobyli tylko 8, a warmińsko-mazurskiego zaledwie 9 odznak. Niewiele lepiej stoją kolarze woj. lubuskiego — 13 oraz lubelskiego — 17 odznak KOT najwyższych stopni. Biorąc pod uwagę spory przedział czasowy poddany badaniom, możemy stwierdzić, że w tych województwach kolarstwo turystyczne albo się jeszcze nie rozwinęło, bądź też, o ile kiedyś istniało, już zamarło.

Dobrze się więc składa, że Komisja Turystyki Kolarskiej ZG PTTK ostatnimi laty coraz częściej właśnie na tych terenach, będących białą plamą na mapie KOT, zleca organizowanie centralnych imprez kolarskich. Ogólnopolski zlot przodowników turystyki kolarskiej w 1996 r. odbył się w rejonie Krosna Odrzańskiego, w rok później centralny zlot turystów kolarzy rozstawił swe namioty w Majdanie Sopockim na Lubelszczyźnie, a w 2000 r. w pobliskich Rykach. Giżycko w latach 1998 i 2001 gościło uczestników Centralnego Zlotu Kolarskiego PTTK i następnie Międzynarodowego Rajdu Kolarskiego AIT.

Czy te działania zaowocują powstawaniem nowych ogniw kolarstwa turystycznego tworzonych pod flagą PTTK, czy dadzą w przyszłości zdobywców wysokich stopni odznak kolarskich — zobaczymy. Niezaprzeczalnym faktem jest, że niejednokrotnie właśnie dzięki turystyce, za sprawą odznak turystyki kolarskiej zdobywanych przez cyklistów, znane w całym kraju stawały się małe miasteczka, jak np. Głuchołazy (rozsławione przez szkolny klub PTTK „Ktukol”), Myszków (popularyzowany przez osiedlowy klub PTTK „M - 2”) czy Chojnice (znane m.in. dzięki klubowi miłośników roweru „Cyklista”).

Wracając do liczb zawartych w cytowanej już tabeli nr 1, możemy jeszcze zauważyć, że są rejony w kraju, w których do tej pory nikt się nie pokusił o zdobycie prestiżowej (srebrnej lub złotej) odznaki rajdu „Szlakiem zamków w Polsce”, a tak jest właśnie w woj. podlaskim. W kilku województwach nikomu nie starczyło chęci, by nie rzec wytrwałości, dla uzyskania najwyższego trofeum w kolarstwie PTTK-owskim, czyli KOT za wytrwałość.

Podnosząc te kwestie, nie mamy zamiaru wywoływania współzawodnictwa pomiędzy województwami w zakresie liczby zdobywanych KOT czy organizowania wypraw dookoła Polski bądź szlakiem zamków. Pragniemy jedynie wskazać te obszary kraju, w których praktycznie nie widać cyklistów skupionych w PTTK, a więc miejsca, gdzie powinni skierować swe działania aktywiści organizacyjni, by popularyzować kolarstwo turystyczne i zachęcać do zdobywania odznak, zwłaszcza tych najwyższej rangi. Wszak wszyscy wiemy, że zarówno na Roztoczu, jak i na Pojezierzu Mazurskim czy ziemi lubuskiej nie brakuje cyklistów, że okolice Giżycka znane są nie tylko z pięknych okolic, ale i licznych, należycie oznakowanych tras rowerowych. Dlaczego więc nie ma tam cyklistów tubylców?

By jeszcze dobitniej wykazać dysproporcje w aktywności mieszkańców poszczególnych województw w regularnym uprawianiu turystyki kolarskiej i zdobywaniu coraz wyższych stopni odznak turystyki kolarskiej, zauważymy, iż jednoślad najbardziej jest popularny na Śląsku jako takim. W okresie 21 lat mieszkańcy trzech województw (a mamy na myśli woj. śląskie, Opolszczyznę i woj. dolnośląskie) zdobyli łącznie 583 odznaki omawianej przez nas rangi, tj. 40,99% z ogólnej liczby 1422 przyznanych w tym okresie odznak.

Należy przyznać, że od lat nie maleje popularność roweru na Mazowszu, w woj. zachodniopomorskim oraz w woj. kujawsko-pomorskim, ale zauważalny jest spadek atrakcyjności jednośladu w Wielkopolsce, gdzie liczba zdobytych odznak turystyki kolarskiej PTTK z trudem sięga średniej wojewódzkiej (wynoszącej w omawianym 21-leciu 89 odznak na 1 województwo) oraz wyraźny spadek zainteresowania rowerem (a przynajmniej zdobywaniem wysokich stopni KOT) w Małopolsce.

Tabela 2
Odznaki turystyki kolarskiej PTTK wg rodzajów i stopni przyznane w latach 1980-2000 przez referat weryfikacyjny KTKol. ZG PTTK 

Źródło: obliczenia własne.

Mimo istotnych dysproporcji występujących w rozczłonkowaniu po różnych województwach posiadaczy najwyższych trofeów kolarskich, środowisko kolarskie naszego Towarzystwa dobrze spełniało swe zadania w zakresie popularyzacji KOT i im pokrewnych, bowiem każdego roku „Księga weryfikacyjna centralnego referatu weryfikacyjnego” permanentnie zapełniała się nowymi nazwiskami zdobywców odznak. Tabela nr 2 dowodzi, że bywały lata „tłuste” i „chude”; 31 i 39 odznak przyznanych przez referat weryfikacyjny KTKol. ZG PTTK w latach 1998 i 1999, w sytuacji, gdy średnio w każdym roku z omawianego okresu nadawano ich 68, to liczba bardzo mała, wręcz zmuszająca do poszukiwania przyczyn takiego stanu.

Czyż więc należy bić na alarm z przyczyn ekonomicznych, społecznych czy turystycznych? Czy ludzie nie wsiadają na rowery, bo nie stać ich finansowo na taką formę spędzania wolnego czasu, czy może tak gwałtownie wzrósł ruch drogowy, że poruszanie się jednośladem jest bardzo niebezpieczne? A może Polacy ze względów prestiżowych nie chcą już dosiadać swych bicykli? Może wielu naszych rodaków, zwłaszcza tych najaktywniejszych turystycznie, woli wędrować po świecie, gdyż krajowe obiekty przestały ich interesować, a obsługa turystyczna zadowalać?

Niestety, odpowiedzi na te pytania nie znamy. Być może delegaci na najbliższą Krajową Naradę Aktywu Kolarskiego PTTK, której termin zostanie wyznaczony w krótkim czasie po XV Walnym Zjeździe PTTK, zastanowią się, jakie należy podjąć działania, by cykliści wytrwale dążyli do zdobywania najwyższych trofeów kolarskich, by wyruszali na trasy kolarskich rajdów dookoła Polski i szlakiem zamków.

Należy przyznać, że sytuacja w kolarstwie turystycznym nie jest zła; liczba zdobytych w dwutysięcznym roku odznak dowodzi, że po krótkim regresie petetekowscy kolarze stanęli na wysokości zadania, zdobywając w roku kończącym drugie milenium 70 KOT najwyższych stopni. W 2001 r. ponownie zapełniły się pola biwakowe: w tegorocznym czerwcowym

41 Ogólnopolskim Zlocie Przodowników Turystyki Kolarskiej PTTK w Płotkach k. Piły uczestniczyło około trzystu, a w lipcowym 50 Centralnym Zlocie Turystów Kolarzy (będącym zarazem międzynarodowym rajdem AIT) w Giżycku ponad tysiąc cyklistów.

Marian Kotarski