Znaczenie systemu odznak krajoznawczych
i turystyki kwalifikowanej

W ciekawym, aczkolwiek w wielu przypadkach polemicznym artykule kolegi Jerzego Kwaczyńskiego, przewodniczącego Rady Programowej ds. Młodzieży Szkolnej ["Gościniec PTTK" nr 2/2001 s. 6-8] znalazły się stwierdzenia dotyczące odznak turystyki kwalifikowanej. Z niektórymi zawartymi tam myślami można się zgodzić. Inne wymagają moim zdaniem komentarza lub rozszerzenia.

Zgodne z powszechnym odczuciem jest zapewne stwierdzenie, iż system zdobywania odznak uległ zbiurokratyzowaniu. Dodam, regulaminy wielu odznak, szczególnie wyższych stopni, kierowane są do zbyt wąskiej grupy turystów. Rygorystyczne, specjalistyczne wymagania stawiane w regulaminach nie zachęcają do kontynuowania zdobywania odznak. Wielu przewodników przy weryfikacji pokazuje swoją "wyższość, władzę", zamiast takiego interpretowania regulaminu, by zachęcać do zdobywania odznak wyższych stopni. "Wielu" nie oznacza "wszyscy", znam przykłady weryfikowania odznak nawet, jeśli regulamin odczytany był przez zdobywającego odznakę niewłaściwie, ale bez naruszania jego podstaw.

Przy zmniejszającej się liczbie kół i oddziałów PTTK potrzebne są nowe rozwiązania organizacyjne prowadzące do ograniczenia przeszkód związanych z dostępem do regulaminów, książeczek i referentów weryfikacji. Na szczeblu oddziału wielce pożyteczna byłaby współpraca pomiędzy komisjami i przodownikami różnych dyscyplin.

Nie wiem, jakie były przesłanki stwierdzenia zdobycie odznaki nie nobilituje już obecnie młodego turysty, jak dawniej bywało, w gronie rówieśników. Sądzę, iż jest to spostrzeżenie subiektywne. Będąc świadkiem wręczania odznak turystycznych: krajoznawczych i turystyki kwalifikowanej, tak młodym jak i starszym turystom, dostrzegałem na ich twarzy uśmiech, zadowolenie a nawet dumę. Widziałem, jak koledzy młodego człowieka z zaciekawieniem oglądali odznakę, którą otrzymał od wychowawcy - przodownika, a on sam z dumą ją pokazywał. Właściwa oprawa, ceremoniał wręczania (niejednokrotnie wymagane regulaminem), podnoszą rangę odznaki i dowartościowują, nobilitują zdobywającego. Jak wspomniałem wcześniej, są to jednakże moje odczucia subiektywne i jako takie trudne do udokumentowania.

Tak jak niełatwo jest oddzielić turystykę od krajoznawstwa, tak niełatwo byłoby mówić o odznakach turystyki kwalifikowanej i krajoznawczych oddzielnie. Jedne i drugie zdobywane są często w czasie tych samych wędrówek i imprez. Mocno polemiczne wydaje się być zatem zdanie "system odznak turystyki kwalifikowanej powoli traci na znaczeniu". Liczba zdobywanych odznak, co ilustrują dane w tabeli, ma bowiem tendencję rosnącą. Porównanie bezwzględnych wartości wskazuje na 23% wzrost liczby zdobywanych odznak ogółem i 6% odznak turystyki kwalifikowanej. Należy przy tym pamiętać, iż w latach 1995 - 2000 liczba członków PTTK zmniejszyła się z 98 881 do 82 528 tj. o 17%. W przeliczeniu na 1000 członków Towarzystwa w 1995 r. przyznano 366, a w 2000 - 539 (wzrost o 47%) odznak. O 27% (z 52 do 66) wzrosła liczba odznak w przeliczeniu na 1000 uczestników wycieczek i imprez turystyki kwalifikowanej.

Przytoczone wyżej dane liczbowe wskazują moim zdaniem na wzrost znaczenia odznak krajoznawczych i turystyki kwalifikowanej, przy zaspokajaniu osobistych potrzeb w tym obszarze zainteresowań. System, mimo pewnych niedoskonałości, nie wydaje się tracić na znaczeniu. Nowe odznaki krajoznawcze są również z jednej strony dowodem wychodzenia Towarzystwa naprzeciw potrzebom turystów i krajoznawców, z drugiej zaś siły systemu.

W latach ostatniej kadencji Zarządu Głównego (1997-2000) w Towarzystwie było średnio 86 894 członków. W tym czasie turyści i krajoznawcy zdobyli 166 737 odznak, tzn. średnio 2 odznaki każdy członek. Autor uwzględnia fakt, iż część odznak zdobywana jest przez osoby nie należące do PTTK. Tym bardziej dorobek Towarzystwa w latach 1997-2000 w odniesieniu do systemu odznak krajoznawczych i turystyki kwalifikowanej należy ocenić pozytywnie.

Edward Jabłoński