O młodzieży inaczej... część I

Przyszłość turystyki i przyszłość naszego Towarzystwa zależy w głównej mierze od właściwego rozwijania krajoznawstwa i turystyki wśród młodzieży. (Z uchwały Zarządu Głównego PTTK nr 102/XIV/99 z 24 października 1999 r.)

Z danych statystycznych Zarządu Głównego PTTK za rok 2000 wynika, że liczba członków należących do PTTK w Szkolnych Klubach Krajoznawczo-Turystycznych wyniosła 24 726 osób przy 82 528 wszystkich członków PTTK. Stanowi to około 30% ogółu członków Towarzystwa. Jest to więc największa grupa środowiskowa w PTTK. Grupa ta faktycznie jest jeszcze większa, bo pewną część ponad 14-tysięcznej grupy członków PTTK w pozycji "inne środowiska" i ok. 17-tysięcznej grupy członków kół terenowych PTTK stanowią z pewnością dzieci i młodzież szkolna wchodząca w skład klubów specjalistycznych, klubów osiedlowych i terenowych.

O problemach turystyki szkolnej dyskutuje się w PTTK od lat. Na zdjęciu uczestnicy sejmiku "Turystyka w szkole i jej sojusznicy" zorganizowanego w 1997 roku na początku kadencji Rady. Fot.: Jerzy Kwaczyński

Liczba kół i klubów w szkołach na koniec 2000 r. wynosiła 1292 (przy 3113 wszystkich kół i klubów PTTK -- 41,5%), a liczba opiekunów 1543 osoby. Znaczący jest udział młodzieży w imprezach turystyki kwalifikowanej, bo na 676 347 uczestników tych imprez młodzież stanowi 470 658 uczestników (ok. 70% uczestnictwa). Czytając powyższe dane, my członkowie Rady Programowej ds. Młodzieży Szkolnej ZG PTTK moglibyśmy popaść w triumfalizm i zarozumiale twierdzić, że młodzież jest solą Towarzystwa. Zastanawia mnie, kim jest statystyczny młody człowiek decydujący się na wstąpienie do PTTK? Jaki jest jego stan duchowy i status materialny? Jakie były jego motywy wstąpienia do PTTK?

Brakuje mi na te pytania odpowiedzi. Przypuszczam tylko, że taką decyzję młody człowiek mógł podjąć w wyniku jednej lub kilku z następujących wydarzeń: był na udanej wycieczce szkolnej i zetknął się z przewodniiem PTTK, który go zafascynował swoją wiedzą i umiejętnością oprowadzania po ciekawym regionie, dowiedział się o PTTK podczas pobytu w górach lub nad wodą odwiedzając schronisko górskie PTTK lub stanicę wodną PTTK i był zauroczony sympatyczną atmosferą panującą wśród zebranych turystów, był na wycieczce szkolnej zorganizowanej przez nauczyciela -- opiekuna SKKT PTTK, który cieszy się sympatią w szkole, jest dobrym organizatorem i ma dobry kontakt z młodzieżą szkolną, był uczestnikiem eliminacji Ogólnopolskiego Młodzieżowego Turnieju Turystyczno-Krajoznawczego PTTK, Ogólnopolskiego Młodzieżowego Konkursu Krajoznawczego "Poznajemy Ojcowiznę", Ogólnopolskiego Konkursu Krasomówczego i spodobała mu się idea tych konkursów i co roku próbuje w nich kolejnych startów, spodobała mu się działalność Szkolnego Klubu Krajoznawczo-Turystycznego PTTK, który ma swoją gablotę informacyjną z fotogazetką, kronikę pracy, wypożyczalnię sprzętu turystycznego, biblioteczkę turystyczną i własne pomieszczenie, gdzie w czasie przerwy można się spotkać z kolegami i koleżankami, wypić herbatę, dowiedzieć się o planowanych najbliższych imprezach turystycznych i normalnie sobie poplotkować, był uczestnikiem akcji "Lato z PTTK" lub "Zima z PTTK" oraz Młodzieżowej Szkoły Turystyki, gdzie przy naborze uczestników liczyło się członkostwo w PTTK, w jego miejscowości głośno jest o wielkich imprezach organizowanych przez oddział PTTK, o czym informują plakaty, transparenty, lokalna prasa i lokalna telewizja, zdobywa od najmłodszych lat punkty na odznaki turystyki kwalifikowanej PTTK, odwiedza biuro PTTK w celu weryfikacji odznak i chciałby zostać w przyszłości przodownikiem lub instruktorem PTTK, ma w rodzinie PTTK-owskiego maniaka (dziadka, wujka itp.), który kolekcjonuje plakietki, odznaki, medale krajoznawcze i wspomina lata swoich wędrówek po Polsce i swoje dokonania na niwie turystyczno-krajoznawczej.

Nie znam opracowań socjologicznych na ten temat dostępnych w prasie turystycznej i w znanych wszystkim PTTK-owcom "Informacjach ZG PTTK". Jedyną znaną mi w ostatnim czasie próbą odpowiedzi na to pytanie był referat Marii Zamelskiej "Uczestnictwo młodzieży w turystyce" wygłoszony w czasie Sejmiku Przedkongresowego "Krajoznawstwo wśród młodzieży" w dniach 11-12 grudnia 1999 r. w Poznaniu. Dotyczył on PTTK tylko pośrednio. Na podstawie badań ankietowych wśród uczniów 25 szkół ponadpodstawowych Wielkopolski i Pomorza oraz harcerzy z Wielkopolskiej Chorągwi ZHP autorka stwierdziła, że zdecydowana większość badanej młodzieży uprawia turystykę, lecz tylko 12% z nich należy do organizacji turystycznych (SKKT, PTTK, PTSM, ZHP, LZS itp.). Badani uczniowie twierdzili, że w 80-90% mają sprzęt potrzebny do uprawiania turystyki kwalifikowanej i że chętnie uczestniczą w imprezach turystycznych organizowanych w czasie zajęć szkolnych (66% ankietowanych). Zdecydowanie preferują wyjazdy w gronie przyjaciół i rówieśników lub z rodziną (78% ankietowanych). z badań wynikało, że oferta szkoły i organizacji działających na jej terenie (SKKT, PTTK, PTSM itp.) nie odpowiada oczekiwaniom młodzieży. Młodzi ludzie pragną spędzać czas zgodnie ze swoimi potrzebami, bez szkolnej biurokracji i opieki pedagogicznej. Chcą się oderwać od codzienności (62% badanych), poznać ciekawych ludzi (60% wskazań) i w miarę swoich możliwości finansowych poznać kraj i świat. Uczniowie w większości przypadków nie korzystają z pośrednictwa biur podróży (80% wskazań), a preferują turystykę organizowaną samodzielnie lub wspólnie z rodziną.

Fot.: Mirosław Ratajski

Autorka na podstawie przeprowadzonych badań wskazywała na potrzebę promocji wśród młodzieży alternatywnych form turystyki: dających młodym ludziom możliwość poznania i samodzielnego odkrycia nowego rejonu, umożliwiających sprawdzenie nie tylko swoich sił fizycznych, ale również intelektualnych, pozwalających na wykorzystanie posiadanych przez większość badanych sprzętu turystycznego (roweru, aparatu fotograficznego itp.).

Wymienione powyżej uwagi stawiają przed ZG PTTK i Radą Programową ds. Młodzieży Szkolnej ZG PTTK nowe pytania. Co stowarzyszenie może oferować młodemu turyście indywidualnemu. Fakt posiadania legitymacji PTTK-owskiej nie jest żadną gwarancją otrzymania taniego noclegu w obiektach PTTK-owskich. O 20% zniżki członkowskie trzeba się niekiedy wykłócać z ajentem schroniska PTTK, a ponadto dużo niższe ceny noclegów można otrzymać w schroniskach PTSM i w kwaterach prywatnych. Tylko długoletni działacze PTTK korzystający z 50% zniżki członkowskiej mogą ceny noclegów w PTTK i PTSM traktować alternatywnie.

Fot.: Maria Janowicz

Na rynku przewodników turystycznych, opracowań turystyczno-krajoznawczych i informatorów turystycznych Towarzystwo nie jest potentatem, albowiem w krótkim czasie rynek ten został zdominowany przez wydawnictwa zagraniczne (m.in. Pascala) oraz prywatne oficyny wydawnicze, w których bardzo często wydają swoje przewodniki i opracowania działacze PTTK. Cały czas brakuje tanich i praktycznych przewodników turystycznych dla młodzieży szkolnej nawiązujących do programu MEN edukacji regionalnej i dziedzictwa kulturowego w regionie.

Przewodnictwo turystyczne PTTK powoli zmierza w kierunku "akademizmu". Przewodnicy w PTTK w coraz większym stopniu zajmują się samymi sobą, świętując kolejne jubileusze i organizując spotkania towarzyskie. Mniej słychać natomiast o propozycji szkoleń przewodników oprowadzających wycieczki szkolne w sposób bardziej dynamiczny, łączący wiedzę z zabawą intelektualną oraz interaktywnością, i programach szkoleń dotyczących zmian w reformowanej szkole oraz edukacji regionalnej i dziedzictwie kulturowym w regionie.

System odznak turystyki kwalifikowanej PTTK powoli traci też na znaczeniu ze względu na swoją biurokrację w zakresie przestrzegania regulaminów, trudności związanych z zakupem książeczek i regulaminów w małych miastach oraz trudności z dostępem do Referatu Weryfikacyjnego Odznaki Turystyki Kwalifikowanej PTTK. Ponadto zdobycie odznaki PTTK nie nobilituje już obecnie młodego turysty, jak dawniej to bywało, w gronie rówieśników. Oprócz dotychczasowych odznak dla nielicznych, ambitnych i wytrwałych turystów należałoby wprowadzić odznaki "jednorazowe" (certyfikaty) za udział w konkretnym turystycznym wyczynie, np. wejściu na znaczący szczyt, przepłynięciu określonego odcinka kajakowego. Suma tych odznak powinna być traktowana na równi z dotychczasowymi odznakami turystyki kwalifikowanej. W przypadku odznak popularnych i małych do srebrnej włącznie należałoby w zależności od rodzaju młodzieży zdobywającej odznakę i warunków lokalnych stosować kryteria dopuszczające margines swobody interpretacji przez weryfikującego daną odznakę turystyczną.

Rola nauczyciela -- opiekuna SKKT PTTK w szkole powoli się zmienia. Inne są oczekiwania od nauczyciela -- opiekuna SKKT w szkole podstawowej, a inne w gimnazjum i w średniej. W szkole podstawowej od opiekuna SKKT PTTK zależy niemal wszystko. To on musi przygotować cały system organizacyjny SKKT. W wielu przypadkach jest jedynym pełnoletnim członkiem SKKT. Składki członkowskie PTTK nie odgrywają w tym procesie żadnego znaczenia, albowiem pochodzą zwykle od rodziców, a pieniądze na nie w mniejszym stopniu mogą być wypracowane w ramach wspólnych akcji zarobkowych.

W gimnazjum i w szkole średniej nauczyciel -- opiekun SKKT PTTK, gdy w pełni nawiąże kontakt z młodzieżą, może pełnić rolę koordynatora całego systemu organizacyjnego SKKT. Potrafi zmobilizować młodzież do pracy zarobkowej na rzecz SKKT celem zdobycia własnych środków na wyjazd turystyczny.

Problem tylko w tym, że obecnie szkoła nie preferuje tej formy działalności pozalekcyjnej. Zlikwidowano bowiem koła zainteresowań i nie płaci się nauczycielom za udział w wycieczkach szkolnych w dniach wolnych od zajęć szkolnych. Opiekunami zostają więc prawdziwi "nauczyciele kraju ojczystego". Ci, którzy kosztem własnego czasu, kosztem swojego życia rodzinnego angażują się, aby przygotować młodzież do konkursów PTTK lub zorganizować wycieczkę czy rajd turystyczny z prawdziwego zdarzenia. Wydaje się, że wzorem uprawnień przodownika lub instruktora PTTK należałoby wprowadzić oficjalne uprawnienie opiekuna SKKT PTTK w formie specjalnej legitymacji PTTK wraz regulaminem zasad jej przyznawania i weryfikowania. Legitymacje takie mogłaby wydawać Rada Programowa ds. Młodzieży Szkolnej ZG PTTK na podstawie wniosków przedkładanych przez Komisje Młodzieżowe Wojewódzkich Porozumień Oddziałów PTTK. Uprawnionymi do weryfikacji legitymacji byłyby Wojewódzkie Porozumienia Oddziałów PTTK.

Jerzy Kwaczyński