W poszukiwaniu form pracy krajoznawczej

Nowa sytuacja społeczno-gospodarcza kraju po roku 1989 oraz zmiany organizacyjne i statutowe PTTK doprowadziły początkowo do rozluźnienia, a niekiedy nawet zaniku, współpracy wielu działaczy społecznych z jednostkami organizacyjnymi Towarzystwa. Po likwidacji zarządów wojewódzkich i sporej części kół zakładowych, spora grupa organizatorów turystyki i krajoznawców nie potrafiła znaleźć kontaktu z nowymi zarządami oddziałów i klubami PTTK. Zjawisko to dotknęło także niektórych instruktorów krajoznawstwa. Na szczęście ten okres dezorientacji i frustracji aktywu petetekowskiego nie trwał długo -- zaledwie 2-3 lata.

W Rzeszowie reaktywowanie Klubu Instruktorów Krajoznawstwa nastąpiło w 1992 r. Uchwałę w tej sprawie podjął Zarząd Oddziału PTTK 26 maja, a 22 września tegoż roku dokonano także wyboru Regionalnego Kolegium IK; obydwie, ściśle ze sobą sprzężone struktury, działają przy Regionalnej Pracowni Krajoznawczej (prowadzonej przez Oddział PTTK), kierowanej przez Zygmunta Cebulę, który podjął się trudnego i absorbującego obowiązku sekretarza klubu. Plany pracy klubu zakładały prowadzenie rocznie 3-4 spotkań informacyjno-dyskusyjnych o charakterze szkoleniowym. Na każdym spotkaniu uczestnicy wysłuchiwali prelekcji (zwykle z przeźroczami lub fotografiami) na tematy związane z regionem. Na przykład w latach 1993-1995 tematyką pogadanek, wygłoszonych przez instruktorów krajoznawstwa, były m.in: "Regionalne etnograficzne ciekawostki krajoznawcze" (A. Karczmarzewski), "Cmentarz Pobicińki w Rzeszowie" (M. Jarosińska), "Stary cmentarz w Rzeszowie" i "Obiekty zabytkowe Lwowa" (W. Kozło), "Kolekcjonerstwo krajoznawcze" (R. Zawiślak), "Twierdza Przemyśl" (P. Michalski), "A1eksander Patkowski -- współtwórca krajoznawstwa polskiego" (K. Paprot). Jedno z zebrań w 1994 r. odbyło się w siedzibie Muzeum Regionalnego, a prelekcję na temat: "Mało znane obiekty zabytkowe w regionie" wygłosił wojewódzki konserwator zabytków mgr Zbigniew Jucha. Oprócz tematyki podstawowej instruktorzy dzielili się informacjami na temat swojej pracy, udziału w akcjach i imprezach krajoznawczych, mówili o poznaniu nowych regionów, uzyskaniu dodatkowych uprawnień i kwalifikacji oraz przedstawiali najnowsze regionalne i lokalne publikacje krajoznawczo-turystyczne. W spotkaniach tych uczestniczyło zwykle 15-20 osób, czyli 30-50% zarejestrowanych instruktorów w regionie podkarpackim. Frekwencję taką należy uznać za zadowalającą, jeśli weźmie się pod uwagę dobrowolność uczestnictwa, rozległość terenu oraz czas spotkań (czwartek, godziny popołudniowe) i system powiązań komunikacyjnych między Rzeszowem a poszczególnymi miastami regionu, w których mieszkają działacze krajoznawstwa.

Z czasem klub zaczął coraz częściej korzystać z prelekcji zaproszonych gości, co wyraźnie zaowocowało wzrostem zainteresowania instruktorów tymi spotkaniami i zwiększoną liczbą ich uczestników, w tym także osób spoza kręgu instruktorów. I tak: w latach 1996-1999 na zebraniach klubowych zaprezentowali walory turystyczne swojego regionu oraz podejmowane działania w zakresie ich wykorzystania i promocji gospodarze miast i gmin Tyczyn i Przecław, dyrektor Zarządu Parków Krajobrazowych w Krośnie mówił o obszarach chronionych we wschodniej części Karpat, a nadleśniczy z Tuszymy (rejon Mielca) -- o przyrodniczo- -krajoznawczych walorach lasów i formach ich udostępniania dla turystyki. Zebrania klubu odbywają się w czytelni RPK, przystosowanej do ekspozycji obrazów i zdjęć fotograficznych, dzięki czemu istnieje możliwość wizualnej prezentacji (niezależnie od przeźroczy czy filmu) przedstawianej problematyki lub regionu. W kilku przypadkach jednak instruktorzy krajoznawstwa odbyli posiedzenie klubu poza siedzibą PTTK -- np. w przypadku wspomnianej prelekcji Z. Juchy w budynku Muzeum Regionalnego, zwiedzania Muzeum Prawa w siedzibie Sądu Wojewódzkiego w Zamku Lubomirskich, czy też zwiedzania świeżo odsłoniętych średniowiecznych podziemi rzeszowskiego rynku.

Owe wyjścia "na miasto" natknęły organizatorów myślą, by niektóre spotkania klubowe odbywać także w dalszym terenie -- w formie wycieczek krajoznawczych lub zebrań w innych miejscowościach regionu. Na początek wybrano teren Pogórza Dynowskiego na południowy wschód od Rzeszowa. Wycieczkę autokarową sponsorował Urząd Miasta i Gminy w Tyczynie, pragnąc w ten sposób zareklamować wśród działaczy krajoznawczych nie tylko wysokiej klasy walory turystyczne swojej gminy, ale całego regionu, na którym funkcjonuje od kilku lat Regionalne Towarzystwo Rolno-Przemysłowe "Dolina Strugu", obejmujące cztery gminy Tyczyn, Chmielnik, Hyżne i Błażową. Uczestnicy wycieczki, a zwłaszcza instruktorzy krajoznawstwa, mieli poznać bliżej i walory, i problemy mikroregionu, a następnie pomóc w rozwiązaniu niektórych problemów. Stąd w tematyce eskapady uwzględniono nie tylko zwiedzanie terenu i jego najciekawszych obiektów, ale także spotkania z gospodarzami terenu i dyskusję nad lokalną problematyką społeczno-gospodarczą w dwóch północnych gminach obszaru Chmielnik i Tyczyn. Są to tereny zasiedlone i rolniczo wykorzystywane od wczesnego średniowiecza, o pięknym, urozmaiconym krajobrazie, o łagodnych wzgórzach pociętych głębokimi wąskimi dolinkami z pozostałościami niegdysiejszych lasów, z licznymi zabytkami architektury (zwłaszcza sakralnej).

W sobotę dnia 17 czerwca 2000 r. uczestnicy wycieczki w liczbie 27 osób, prowadzonej przez Stefana Płonkę, mieli okazję poznać ciekawą historię postawienia w Matysówce k. Rzeszowa w czasach PRL drewnianego kościółka w ciągu jednej nocy, obejrzeć zabytkowy kościółek z pocz. XVIII w. pw. Marii Magdaleny, samotnie stojący w kępie starych drzew na widokowym wzgórzu wys. 373 m n.p.m. w paśmie Magdalenki (Patryja -- 394 m), skąd rozlega się wspaniała panorama na całe Pogórze; wytwórnię zmineralizowanej wody stołowej "Alfred" i gminną oczyszczalnię ścieków w Chmielniku Rzeszowskim oraz tamże -- kościół pw. św. Bartłomieja z XVIII w. z cudownym obrazem MB Łaskawej; barokowy kościół pw. NM Panny i św. Jacka przy klasztorze oo. Dominikanów w Borku Starym; kościół parafialny z XVI w. (rozbudowany w XVII i XVIII w.) z bogatym wystrojem barokowym i rokokowym oraz zespół pałacowo-parkowy i muzeum regionalne w Tyczynie.

We wsi Borówki, leżącej przy niebieskim szlaku z Rzeszowa do Dynowa, instruktorzy wspólnie z dyrektorką szkoły, sołtysem i radnymi gminy Chmielnik zastanawiali się nad możliwościami turystycznego wykorzystania budynku likwidowanej szkoły i nad promocją pięknie położnej wioski. Podobna dyskusja na temat rozwoju turystycznego i gospodarczego regionu odbyła się w Tyczynie przy współudziale burmistrza Janusza Skotnickiego i wiceprzewodniczącej Rady Miasta i Gminy Zdzisławy Fury. Warto tu dodać, że Tyczyn jest od wielu lat organizatorem cieszących się uznaniem rajdów i zlotów młodzieży szkolnej.

W sumie omówiona forma klubowych spotkań instruktorów krajoznawstwa spotkała się z pozytywną oceną i będzie kontynuowana. Także w formie wyjazdów do większych miast regionu, jak Krosno, Przemyśl i inne. Niezbędne jest opracowanie takiej formuły dyskusji na trasie, aby spotkanie terenowe nie przeobraziło się w zwykłą wycieczkę krajoznawczą, a stanowiło forum wymiany myśli, wiedzy i konstruktywnych postulatów, by tematyka zebrań wyjazdowych mieściła się w zakresie kompetencji i możliwości instruktorów krajoznawstwa czy innych działaczy społecznych PTTK.

Edmund Jońca