Stanowisko Prezydium ZG PTTK w sprawie znakowanych szlaków turystycznych

Od 120 lat na obszarze Polski funkcjonują znakowane szlaki turystyczne. Ich wytyczanie, znakowanie i konserwacja od początku spoczywały na barkach Towarzystwa Tatrzańskiego, potem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a od 1950 r. Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, które obowiązek ten ma wpisany do Statutu. Obowiązujący kształt znaku i pozostałe elementy zostały opracowane po 1920 r. i obowiązują bez większych zmian do dzisiaj. W wyniku wieloletnich rokowań i porozumień z organizacjami zagranicznymi w Polsce, Czechach, Słowacji i Bułgarii obowiązuje identyczny sposób znakowania szlaków turystycznych; przyjęły go także organizacje ze Słowenii, Chorwacji i Izraela, a częściowo Węgrzy i Niemcy. Usilnym dążeniem organizacji międzynarodowych, w tym EWV, jest wypracowanie jednolitego systemu znakowania tras turystycznych dla Europy.

Jednolita sieć szlaków turystycznych stanowi o bezpieczeństwie turystów, szczególnie w trudnym terenie górskim. Turyści od lat przyzwyczajeni do wyglądu znaków i sposobu znakowania ufają, że szlak zaprowadzi ich w określone miejsce, w każdych warunkach pogodowych i o każdej porze roku, zapewniając poczucie bezpieczeństwa i komfort psychiczny wędrówki. Dlatego tak ważne jest istnienie jednolitej sieci szlaków na obszarze całego kraju. Można w tym dostrzec analogię z oznakowaniem dróg kołowych znakami, które prowadzą kierowcę w każdym miejscu i zawsze oznaczając to samo, wyglądają tak samo.

W chwili obecnej PTTK opiekuje się siecią szlaków pieszych i narciarskich (górskich i nizinnych), rowerowych, konnych i kajakowych o łącznej długości 45 555 km, których wartość odtworzeniowa wynosi 1 822 200 zł. Szlaki są wyposażone w 9412 szt. drogowskazów o wartości 273 437 zł, 1170 szt. tablic o wartości 205 358 zł, 4262 szt. tabliczek o wartości 73 238 zł, 2307 słupów o wartości 141 683 zł i 1898  tyczek o wartości 41 756 zł oraz stanowisk orientacyjnych o wartości 650 000 zł. Łączną wartość sieci szlaków szacujemy na kwotę 4 086 208 zł. Obowiązująca nas instrukcja znakowania szlaków zakłada, iż co roku należy planować remont 1/3 sieci szlaków, tablic i drogowskazów. Wymaga to ponoszenia nakładów wg cen bieżących w wys. ok. 1,5 m1n zł rocznie (nie licząc doraźnych, awaryjnych sytuacji).

Kwoty te przerastają możliwości budżetu PTTK. Uważamy zresztą, że szlaki turystyczne służą całemu społeczeństwu. Członkowie PTTK stanowią mniejszość wędrujących nimi. Są też na ogół bardziej doświadczeni i prawdopodobnie poradziliby sobie w terenie nieznakowanym. Szlaki znakowane są niezbędne dla turystów początkujących i mło- dzieży (dopiero nabierających doświadczenia), zwłaszcza wędrujących w trudnych warunkach atmosferycznych.

W ostatnich latach napotykamy przy utrzymywaniu sieci znakowanych szlaków na liczne trudności. Występują kłopoty z terminowym finansowaniem prac w ramach zadań zleconych z budżetu państwa. Pojawiają się pogłoski o przekazaniu tego zadania samorządom lokalnym, co budzi obawy o możliwość utrzymania jednolitej sieci w skali kraju. Szlaki mają nawet po kilkaset km i przebiegają przez wiele gmin, tymczasem nasze doświadczenia wskazują, iż samorządy lokalne są zainteresowane wyłącznie własnym terenem i niezmiernie trudno jest skoordynować z nimi jakieś działania na większych obszarach. Pojawiają się coraz liczniejsze próby lokalnego znakowania poprzez domalowywanie dalszych odcinków do naszych szlaków i zmian ich przebiegu. Rośnie tendencja tworzenia odrębnych sieci "gminnych", a w parkach narodowych ich dyrekcje przejmują znakowanie. Nie budziłoby to może naszego sprzeciwu, gdyby nie fakt, że gminy lub parki wprowadzają w teren własne systemy oznakowania, zdecydowanie różne od istniejącego i utrwalonego w świadomości turystów od kilkudziesięciu lat.

Niektóre ze stowarzyszeń w latach minionych za środki finansowe Unii Europejskiej w ramach programu PHARE wyznakowały szlaki, które nie odnawiane i konserwowane -- niszczeją. W roku ubiegłym część tych szlaków (np. w Gorcach) przekazana została pod opiekę PTTK (Komisji Turystyki Jeździeckiej), gdzie po zinwentaryzowaniu zostaną włączone do planów szlaków i poddane odnowieniu.

Szlaki znajdujące się w gestii PTTK są ewidencjonowane w skomputeryzowanej kartotece centralnej i wszelkie informacje o nich są aktualizowane na bieżąco. Dzięki temu są znane ogółowi turystów, naniesione na mapy i opisywane w przewodnikach. Lokalne szlaki nie są na ogół znane turystom, nie przedstawiają ich mapy, a sposób oznakowania w terenie jest mylący. PTTK w trosce o jednolitość oznakowania opracowało szczegółową instrukcję znakowania szlaków, obowiązującą całą, wysoko kwalifikowaną kadrę znakarzy, liczącą ok. 1000 przeszkolonych i uprawnionych osób. Dla ujednolicenia oznakowania i podniesienia walorów estetycznych wdrożyliśmy również centralne wykonawstwo drogowskazów i tablic informacyjnych. Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia uważamy, że:

1. konieczne jest uznanie szlaków turystycznych i ich oznakowania za analogiczne z oznakowaniem dróg publicznych, co pociągnie za sobą konieczność stosowania jednolitego systemu znaków i drogowskazów w całym kraju. (Precedens stanowi oznakowanie szlaków rowerowych wprowadzone jako załącznik do "Prawa o ruchu drogowym");

2. należy określić zasady prawnej ochrony szlaku (znaku) turystycznego. W chwili obecnej akty wandalizmu polegające na niszczeniu znaków lub drogowskazów uchodzą bezkarnie, a ich skutki mogą być tragiczne dla turysty;

3. konieczne jest prowadzenie centralnej ewidencji szlaków turystycznych. Jest to niezbędne dla planowania nakładów finansowych i prowadzenia rzetelnej informacji turystycznej;

4. znakowane szlaki turystyczne jako liniowe elementy zagospodarowania turystycznego powinny obowiązkowo znaleźć miejsce w planach zagospodarowania przestrzennego, planach miejscowych oraz innych opracowaniach planistycznych (np. plany ochrony parków narodowych, plany urządzania lasów). Wprowadzenie szlaków do planów utrwali ich przebieg w terenie i zapobiegnie dezynwolturze w traktowaniu przez właścicieli terenu lub samorządy;

5. wskazane jest utrzymanie centralnego finansowania sieci szlaków, zapewniającego efektywniejsze wydatkowanie środków przy pełnej koordynacji planów w skali kraju. Jest to szczególnie ważne dla podstawowej dla turystyki sieci szlaków dalekobieżnych i międzynarodowych;

6. ze względu na rozwój różnych form turystyki, z których prawie każda tworzy własną sieć szlaków znakowanych, konieczne jest koordynowanie tych poczynań (dotychczas rolę taką pełni PTTK), aby zapobiegać kolizjom i sprzeczności interesów mogącym stanowić zagrożenie dla turystów i osób postronnych. Dotyczy to głównie szlaków pieszych i narciarskich oraz rowerowych i konnych, a w odrębny sposób także szlaków kajakowych. W trosce o ochronę środowiska i zachowanie walorów krajobrazowych nie można dopuścić do nadmiernego zagęszczenia sieci szlaków lub wprowadzenia na nie nadmiernego ruchu, w tym kolizyjnych form turystyki.

Na podstawie opracowania Marka Staffy